پولکی اصفهان
پولکی اصفهان
در اصفهان، برعکس سایر شهرها که مصرف حبّه قند هنگام نوشیدن چای متداول است، مصرف پولکی همراه با چای متداولتر است و باور عمومی بر این است که از این راه هم آسیب کمتری به دندانها وارد می آید ( البته اگر جویده نشود) و هم به خاطر شیرینی کمتر پولکی، برای بدن کم زیانتر است.
پولکی یکی از سوغاتها و شیرینیهای معروف و مخصوص اصفهان است. مردم اصفهان به این شیرینی مخصوص شهرشان که معمولا با چای صرف میشود «پولک» یا «پولکی» میگویند و آن را «polek» یا «poleki» تلفظ میکنند.
واژه پولک/ پولکی، صفت نسبی است از (پول + ک تصغیر+ ی) به معنی «پولک مانند». در حقیقت «پولکی» نوعی شیرینی از دسته «آبنباتها» است که به صورت قطعات کوچک و گرد و نازک تولید میشود و به خاطر شباهت آن به پول فلزی یا سکه، در گذشته «آبنبات پولکی» و امروزه به اختصار «پولکی» خوانده میشود.
روش تهیه پولکی
چنانکه گفته شد، پس از تشکیل و تولید نبات و جداکردن آن از داخل پاتیل، شیره یا پساب بهجا مانده از نبات را که داخل پاتیل باقی مانده برای تولید نوعی شیرینی دیگر که اصطلاحا «آبنبات» نامیده می شود و اصفهانیها به آن «پولکی» میگویند، به کار میبرند.
پولکی در اصل شیره اضافی بجامانده از فرایند تولید نبات در کارگاههای نباتسازی است. به این ترتیب که پس از تبلور بلورهای نبات، هرچه که از شیره باقی بماند به آن کمی سرکه اضافه میکنند تا ار رسوب و شکرکزدن آن جلوگیری شود و سطحی شفاف و شیشهای داشته باشد، سپس دوباره در دمای ۱۴۰ درجه سانتیگراد جوشانده و بر روی سطح صاف یک سینی بزرگ گسترده میکنند و پیش از این که کاملا سفت و خشک شود از زیر دستگاه پولکی یا همان غلتک هایی که دارای نقوش دایره مانند و گاه همراه با نام یا نماد تولیدکننده است، عبور میدهند تا به قطعات کوچک و نازک دایره شکل که در اصطلاح «پولک» یا «پولکی» گفته می شود، تقسیم شود.
در گذشتهای نه چندان دور به جای غلتک با استفاده از ابزاری به نام « مُشته» و فشردن آن بر روی آبنبات، آن را پهن کرده و شکل نازگ و گرد پولکی روی آن نقش میبست. مُشته (ابزاری که در مشت جا میشود) ابزاری فلزّی / ریختهگری شده با دستهای باریک در حدود ۱۵ سانتیمتر و سری پهن و دایره وار به قطر در حدود ۵ سانتیمتر بود، روی کف مُشته، نشانه یا نوشته ای نبود که بر آب نبات، نقش ببندد.
البته برخی از کارگاهها به صورت تخصصی و مستقل به تولید پولکی از ترکیب آب و شکر مشغول هستند و فرایند تولید نبات را انجام نمیدهند.
در اصفهان، انواع پولکی با افزودن ساییده گیاهان مختلف به عنوان طعمدهندههای کاملا طبیعی تولید میشود که عبارتند از: زعفرانی، لیموعمانی، کنجدی، نارگیلی، پستهای، نعنایی، عسلی، زنجبیلی، کاکائویی.
در شهر باغبهادران در نزدیکی اصفهان، نوعی آبنبات تختهای با ترکیب انواع طعمدهندهها تولید میشود که شباهتی به پولکی اصفهان ندارد اما افراد محلی به آن «پولکی رُسی» یا « چهار قناد» میگویند و طرفداران خاص خود را دارد.
ضرورت ثبت و حفظ شیوه سنتی تهیه گز و پولکی و نبات اصفهان:
در حال حاضر اکثر کارگاههای سنتی گز و پولکی و نبات اصفهان روی به تعطیلی میروند و عمده پولکی و نبات اصفهان در کارخانهها و کارگاههای بزرگ به روش صنعتی تولید میشود. از بازار قنادها در بازار بزرگ اصفهان که در گذشته یکی از کانونهای تولید و فروش نبات و پولکی اصفهان بود، جز نام چیزی باقی نمانده و اکنون حجرههای آن به عطاری و لباس فروشی تغییر یافتهاند.
به نظر می رسد با توجه به پیشنه تولید گز و نبات و پولکی در اصفهان و شرایط موجود، سازمان میراث فرهنگی باید با کمک معدود تولیدکنندگان سنتی گز و پولکی و نبات اصفهان، شیوه سنتی تهیه و تولید این شیرینیهای دوست داشتنی و سوغات ویژه اصفهان را ثبت و حفظ نموده با ایجاد کارگاههای کاملا سنتی، امکان بازدید گردشگران از شیوه تهیه این سوغات اصفهان را به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری اصفهان، فراهم آورد.