پونه چیست

پونه چیست

فودنه، پودنه، پونه، فودنج یا فود (نام علمی: Mentha pulegium) از گیاهان خانواده نعنائیان است. گیاهی است از سرده نعنا و تیره لب گلی‌ها و له شده برگ‌های آن عطر نعنا دارد. در زبان ترکی به آن یارپیز (yarpiz) گفته می‌شود. مصارف شناخته شده آن در آشپزی و شیرینی‌پزی و در طب سنتی به عنوان آرام‌بخش و مسکن و نیز در سقط جنین بکار می‌رود. اسانس آن در صنعت عطر‌سازی کاربرد دارد و دارای ماده سمی پولِگون∗ است.اگر میخواهید بدانید پونه چیست و درباره آن بیشتر بدانید با ما همراه باشید.

فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را «خالواش» و «نعنا خالواش» نامیده و در توصیف آن آورده‌است: گونه‌ای نعنا به شکل خوابیده یا خیزان با ساقه‌های متعدد و پوشیده از کرک‌های متراکم و گسترده؛ پهنک برگ‌ها تخم‌مرغی، به طول ۵ تا ۲۰ میلی‌متر و حاشیهٔ صاف یا کم‌ و بیش دندانه‌دار است و گل‌آذین آن دارای چرخه‌های کروی و گل‌های غالباً بنفش و به‌ندرت سفید است که با فاصله از یکدیگر و پرشمار در محور برگ‌ها و در طول ساقه قرار گرفته‌اند.

کاربرد در آشپزی و پزشکی

در یونان باستان و در روم قدیم کاربرد داشته و یونانیان برای معطر کردن شراب از آن استفاده می‌کردند. در کتاب آشپزی رومیان (اِپیسوس)∗ این گیاه را به همراه فودنج کوهی و انجدان رومی و گشنیز در بسیاری از دستورهای غذائی بکار می‌بردند. امروزه مصرف کمی در آشپزی دارد.

هرچند روغن پونه بسیار سمی است، اما مصرف این گیاه به صورت تازه و خشک متداول است. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می‌کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن خاطرنشان شده‌است که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده‌است.

مصرف داروئی آن بیشتر برای خاصیت آرامبخشی و رفع سوءهاضمه و روان‌کننده عادت ماهانه، و گاهی برای تسریع سقط جنین بوده‌است.همچنین کاهش نفخ معده را نیز، از خواص آن ذکر می‌کنند.دم کرده برگ و گل آن در دل‌درد∗ و آنفلوآنزا مؤثر است.

سم‌شناسی

اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در مقادیر کم سمی و کشنده است.گزارشهایی از مرگ بیمارانی که بعل مختلف از اسانس غلیظ آن استفاده کرده‌اند وجود دارد. کنگره آمریکا درخواست نموده‌است که استفاده آن برای زنان حامله منع شود.

خواص پونه چیست

1. پونه از خانواده نعناع است و ترکیب اصلی موجود در این گیاه، اسانس روغنی فرار یا روغن منتول است.
2. به علاوه در اعضای این گیاه مقداری تانن، مواد رزینی و قند نیز وجود دارد و حاوی مقدار زیادی ویتامین است.
3. گیاه پونه در فصل گرما می‌روید، اما سایه روشن را بهتر می‌تواند تحمل کند.
4. این گیاه در خاک‌های مرطوب و غنی از مواد آلی مانند کود برگ به خوبی رشد می‌کند.

کاربردهای پونه چیست

با گیاه پونه می‌توان یک دم کردهٔ گیاهی فوق‌العاده تهیه نمود. برای تهیهٔ یک فنجان دم کردهٔ این گیاه، یک قاشق غذاخوری سرخالی از برگ یا گل پونهٔ تازه یا یک قاشق چای خوری برگ پونه خشک شده را در چای صاف کن درون یک لیوان ریخته و یک فنجان آب در حال جوش را روی آن بریزید. اجازه دهید مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد و رنگ چای در بیاید. اگر دوست داشتید می‌توانید آن را کمی شیرین کنید.

1. دم کرده پونه
2. برگ‌ها و گل‌های پونه و همچنین ساقه‌های آن می‌توانند جایگزین مناسبی برای بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها باشند. این گیاه همچنین بادشکن، معرق، مدر و محرک نیز می‌باشد.
3. از دم کردهٔ این گیاه برای درمان سرماخوردگی، زکام، سردردها، مشکلات گوارشی، کم کردن تب خفیف، تسکین گلودرد و برای بهبود نفخ شکم، حالت تهوع، دردهای قاعدگی و بی خوابی استفاده می‌شود.
4. پونه را به عنوان تحریک‌کننده تولید صفرا نیز می‌شناسند.
5. تزریق عصارهٔ پونه به موش‌های آزمایشگاهی نشان داد که این گیاه دارای خواص آرام بخشی خوبی است.
6. عصارهٔ پونه دارای خاصیت تسکین دهندهٔ درد نیز می‌باشد.
7. در محیط آزمایشگاه دیده شد که عصارهٔ پونه در مقابل ویروس تب خال، ویروس آنفلوآنزا، بیماری نیوکاسل و ویروس‌های مختلف دیگر فعال است.

فواید پونه

پونه برای مقابله با بیماری‌های زیر سودمند است:

1. حالت تهوع و استفراغ
2. مشکلات و ناراحتی‌های گوارشی به‌طوری‌که از ترش کردن معده جلوگیری می‌کند و برای هضم غذا و برطرف کردن سکسکه مفید است.
3. سرماخوردگی، آنفلوآنزا، آسم
4. سرفه و سیاه سرفه
5. گرفتگی بینی
6. با توجه به خواص ضد میکروبی که در عصاره و اسانس پونه وجود دارد، می‌توان از این فراورده‌ها به عنوان جایگزین طبیعی برای آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کرد.

مقدار مصرف

دم کردهٔ پونه از ترکیب یک لیوان آب جوش با ۲ گرم برگ خشک شدهٔ پونه که به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کشیده و صاف شده حاصل می‌شود. این دم کرده به‌طور معمول ۲ تا ۳ فنجان در روز استفاده می‌شود و محدودیتی در طول درمان وجود ندارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار ۵۲۵/۰–۴۵/۰ درصد در فودنج جبلی تأیید شده‌است. بررسی‌های دیگری نشان می‌دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود ۵۰ درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن، لینالول، مقداری بی سیکلیک سسکیترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می‌باشد.

ریشهٔ واژه

ریشهٔ پونه «پوتونک» بوده که به پوتونه (یا پوتینه)، فودنه، پودنه، فودنج، یا فود، دگرگون شد و همینک واژه پونه در زبان فارسی معیار استفاده می‌شود.در تهران قدیم پوتونه می‌نامیدندش. در کردی پوونگه، در اردو پودینه و در مازندرانی بدان پیتنک می‌گویند.