کلید موفقیت رقابتی ژاپن
کلید موفقیت رقابتی ژاپن
ژاپنیها به افرادی سختکوش، پر تلاش و علاقهمند شهرت دارند اما این فرهنگ رفتاری از کجا میآید؟
کایزن مفهوم بهبود مستمر یا تحولی دائمی است که میتواند به عنوان یک فرهنگ فراگیر، برخی از عمدهترین مسائل بشری از اندیشه، آموزش و تحقیق گرفته تا کار و تولید را در عرصههای گوناگون فردی و اجتماعی در بر بگیرد. این همان کلید رمزی است که ژاپن را به یک قدرت بزرگ اقتصادی در جهان معاصر تبدیل کرده است.
ژاپن در شرایطی جایگاه خود را به عنوان یکی از قدرتهای اقتصادی جهان تثبیت کرده است که به لحاظ منابع طبیعی و نیز سرگذشت سیاسی شرایط بسیار نامطلوبی دارد. به لحاظ طبیعی این کشور منابع بسیار محدودی دارد و اکثر مساحت آن کوهستانی و آتشفشانی است.
به لحاظ سیاسی نیز شکست در جنگ جهانی دوم وضعیت اسفباری را برای این کشور رقم زد. ژاپن با داشتن ۱۳ میلیون نفر بیکار، شرایط بسیار سخت اقتصادی را تجربه کرد. کمبود مواد غذایی، تورم بسیار شدید و شکل گیری بازار سیاه تنها بخشی از مشکلات این کشور بود.
علاوه بر این مسائل، ضرورت بازسازی خرابیهای ناشی از جنگ که منجر به ویرانی ۲۵ درصد از داراییهای غیرنظامی و نابودی ۴۱.۵ درصد از ثروت ملی این کشور شده بود و نیز مسئولیت پرداخت غرامت به متفقین باعث بروز فشار بیشتری بر این مردم و دولت ژاپن شد؛ اما آیا مردم و دولت ژاپن با رویکردی منطقی که در بخش تقویت تولید ملی شباهت زیادی به برنامههای اقتصادی مقاومتی دارد و با همکاری یکدیگر، ژاپن فقیر و ویران را به یکی از قدرتهای اقتصادی و تولیدی جهان تبدیل کردند.
کایزن چیست؟
پیشرفت ﺣﻴﺮتآور ﻛﺸﻮر ژاﭘﻦ ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺪﺑﻴﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻛﺎری و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎی ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺮدم سختکوش واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ و ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎی ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد که ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎرآﻣﺪ است، ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﻳﺰن ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺴﺘﻤﺮ است.
فلسفه کایزن بر این اصل استوار است که شیوه زندگی انسان، زندگی شغلی، زندگی اجتماعی و زندگی خانوادگی باید پیوسته بهبود یابد.
در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺪﻳﺮان از اﻳﺪهﻫﺎ، اﻓﻜﺎر و ﻧﻈﺮات ﻛﺎرﮔﺮان ﺧﻮد ﺑﻬﺮه برده و از آنها کمک میگیرند. در واﻗﻊ، ﻣﺤﺘﻮای ﻧﻈﺮی و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﺎﻳﺰن بر آﻣﻮزش ﻣﺴﺘﻤﺮ، ﻣﺸﺎرﻛﺖ، ﺗﻼش ﮔﺮوﻫﻲ، ﺗﺤﻮل دائمی و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺳﺎزﻣﺎن بنا نهاده شده است.
برداشت ژاپنیها از مدیریت در یک عبارت نگهداری و بهبود استانداردها خلاصه می شود؛ نگهداری و بهبود استانداردها. نگهداری به فعالیتهای متداوم استانداردهای موجود در تکنولوژی، مدیریت و عملیات اطلاق میشود. بهبود نیز به تدابیری گفته میشود که برای این استانداردها بکار گرفته میشوند.
بهبود چیست؟
ﻛﺎﻳﺰن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﺑﻬﺒﻮد در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﻔﺠﺎری ﻳﺎ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ، ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎ اﺻﻼح ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺪاوم ﺑﺎﺷﺪ، ارﺗﻘﺎی ﺑﻬﺮهوری را در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد. ﻛﺎﻳﺰن ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺗﻼش ﻣﺪاوم در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎی آنها ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲشود. اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻛﺎﻳﺰن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای ارﺗﻘﺎ آنها ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد.
پیام کایزن
پیام استراتژی کایزن را میتوان در این جمله خلاصه کرد: «حتی یک روز نیز نباید بدون ایجاد نوعی بهبود سپری شود؛ زﻳﺮا ﺳﺎزﻣﺎن، ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل باشد.»
یک ضرب المثل قدیمی ژاپنی میگوید: «اگر مردی برای سه روز از انظار غایب شد، دوستانش باید به دقت به او نگاه کنند تا ببینند چه تغییراتی در او صورت گرفته است.» این گفته بدان معنا است که او باید ظرف این سه روز تغییر کرده باشد و دوستانش باید آنچنان دقیق باشند که این تغییر را تشخیص دهند.
ﻛﺎﻳﺰن و ﻧﻮآوری
ﺑﺮای دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دو ﻧﮕﺮش ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ وﺟﻮد دارد. در ﻣﺠﻤﻮع شرکتهای ژاﭘﻨﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺪرﻳﺠﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدهند . در ﺣﺎلیکه ﺷﺮکتهای ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ ﻛﻪ اﺻﻄﻼحا ﻧﻮآوری ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻜﻴﻪ دارند.
برای مثال، در صنایعی که از تکنولوژی پیشرفتهای برخوردارند و از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ بهره میبرند، کار خود را با موفقیت آغاز و به سرعت رشد میکنند و سپس بر اثر کاهش موفقیتهای اولیه یا افول بازار، با همان سرعت نیز ناپدید میشوند.
بدترین شرکتها، شرکتی است که بجز نگهداری، کار دیگری در آن صورت نمیگیرد. در چنین شرکتی، هیچ انگیزهای برای کایزن یا نوآوری وجود ندارد و تغییر تنها از طریق شرایط بازار و رقابت به مدیریت تحمیل میشود و مدیریت هدف خاصی را دنبال نمیکند.
آقای تویودا رییس هیئتمدیره تویوتا موتور طی مصاحبه ای گفت:
«یکی از ویژگیهای کارگر ژاپنی آن است که علاوه بر استفاده از دستهایش، از مغز خود نیز استفاده میکند. کارگران ژاپنی سالانه ۱.۵ میلیون پیشنهاد ارائه میدهند که ۹۵ درصد از آنها در عمل مورد استفاده قرار می گیرد.»
با اتکا به این روشها، ژاپن هماکنون در زمینه اتومبیلسازی، تجهیزات الکترونیکی، ماشینافزار، فولاد و فلزات غیرآهنی، کشتیسازی، صنایع شیمیایی و نساجی یکی از پیشرفتهترین کشورهای جهان به شمار میرود. اقتصاد این کشور نیز در پی سرمایهگذاری گسترده در بخش صنعت و فناوریهای پیشرفته، امروز یک اقتصاد توسعهیافته و بازارمحور است و با داشتن ۵ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، سومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب میشود.