هنر بلوچی دوزی در پوشاک خاندان پهلوی

هنر بلوچی دوزی در پوشاک خاندان پهلوی

از اواسط دوره پهلوی با همکاری چهره‌هایی همچون مهر منیر جهانبانی و کیوان خسروانی تعدادی لباس با طرح و نقوش ایرانی و از همه مهمتر تکنیک‌های دوخت منحصر به فردی که متعلق به یکی از دورافتاده‌ترین مناطق ایران بود، مطرح گردید، اوج این حرکت و استفاده از هنرهای ایرانی در دهه‌های چهل و پنجاه رخ داد. در این راستا مهر منیر جهانبانی به واسطه آشنایی با سرزمین بلوچستان و هنر سوزندوزی آن، نقش بیشتری را ایفا نمود او باعث آشنایی فرح دیبا با هنرسوزن دوزی بلوچ گردید و بازدید وی از سیستان و بلوچستان را رقم زد، قبل از برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله پارچه‌ها و نخهای زیادی که در میان آن‌ها گلابتونهایی از نوع زرین و سیمین نیز موجود بود، به سمت بم (شهری که به واسطه برخی از دوختهای پرکار سوزندوزی بلوچ بسیار معروف گردید) سرازیر شد که خانم جهانبانی آن‌ها را بین اساتید معروف سوزندوزی همچون مهتاب نوروزی و مهناز جمالزهی و … تقسیم نمود تا بین شاگردان خود توزیع نمایند و ماحصل آن تولید چند دست لباس فاخر برای کلیه اعضای درجه یک خاندان پهلوی و هدایایی برای مهمانان جشن‌های ۲۵۰۰ ساله همچون کراوات، کوسن، دستمال سفره و … بود که به مجموعه رویال معروف گردیدند. در حال حاضر در موزه پوشاک سلطنتی تعداد ۶ دست لباس با سوزندوزی بلوچ در معرض نمایش عموم می‌باشد.این لباس‌ها عمدتاً توسط کیوان خسروانی طراح مد و آرشیتکت معروف ایرانی و ماه منیر جهانبانی، خانمی که باعث آشنایی فرح دیبا با هنرسوزن دوزی و بازدید وی از سیستان و بلوچستان شده بود، طراحی شده‌اند. سوزن دوزی این لباس‌ها توسط گروهی از زنان بلوچ اجرا گردیده‌است.بخشی از آثار موزه تاریخ معاصر در برگیرنده تعدادی از لباس‌های خاندان پهلوی از جمله فرح دیبا می‌باشد که در طبقه دوم موزه به نمایش درآمده است. در بسیاری از این لباس‌ها سوزن دوزی‌هایی بسیار ظریف و ناب بلوچ را می‌توان دید که در بهترین مراکز دوزندگی ایرانی تهیه و درباریان بارها بر تن نمودند.

تونیک مشکی سوزن دوزی بلوچ متعلق به فرح پهلوی

تونیک مشکی رنگ از جنس کرپ است که روی سینه دارای خط برش و دارای دو ساسون است، دور یقه، سرآستین، روی آستین به شکل خط طولی و حاشیه پایین تونیک به صورت نوار پهنی جَوَک دوزی شده‌است، ضمناً در قسمت یقه دقیقاً در نقطه وسط، آویز گردن یکی از زیورآلات معروف بلوچها به شکل لوزی به صورت سوزندوزی دیده می‌شود.

این لباس از کاخ موزه ملت به موزه پوشاک سلطنتی منتقل گردیده‌است.

کت سوزن دوزی بلوچ متعلق به شهناز پهلوی

یکی از لباسهایی که در حال حاضر در موزه پوشاک سلطنتی در معرض نمایش می‌باشد یک کت کوتاه به شکل نیم تنه است، با یقه سه سانتی ایستاده و آستین‌های سه ربع، رنگ زمینه پارچه به رنگ سفید است و جنس آن از کتان با بافت درشت می‌باشد و نقوش دوخته شده روی آن با شمارش تار و پود پارچه انجام پذیرفته‌است و در قسمت‌های مربوط به سرشانه کم کارتر و به سمت پایین بسیار پر کارتر می‌گردد و تمام سطح پارچه را می‌پوشاند. رنگ‌های استفاده شده در سوزندوزی کت سفید، مشکی، خاکستری است که استفاده از گلابتون زرین و سیمین درخشش بیشتری آن داده‌است.

نوع دوخت انجام شده روی این کت از نوع فنوج دوز می‌باشد که از انواع دوختهای پرکار است، این کت متعلق به شهناز پهلوی دختر محمد رضا پهلوی از همسر اولش فوزیه است.

کت با دامن حریری بلند متعلق به فرح پهلوی

یکی از این لباس‌های فاخر، پیراهنی سرخابی رنگ است که شامل پیراهن حریر بلند با کت کوتاه می‌باشد، قسمت بالاتنه پیراهن (کت کوتاه روی آن) با نقش‌هایی بسیار زیبنده بلوچ پوشیده شده‌است و متعلق یه فرح دیبا می‌باشد. در سوزن دوزی این لباس از الیاف نقره و طلایی استفاده شده و در طرح سوزن دوزی آن، تلفیق سنت و مدرن گرایی را می‌توان به وضوح مشاهده نمود که این گونه طراحی را برای اولین بار کیوان خسروانی و ماه منیر جهانبانی وارد سوزن دوزی بلوچ گردید.

سارافون سوزن دوزی بلوچ متعلق به فرح پهلوی

سارافون مشکی است که متعلق به فرح دیبا می‌باشد، جنس پارچه آن از کتان درشت بافت ضخیمی است که در دو طرف جلو و حاشیه پایین آن سوزندوزی‌های بسیار زیبایی با رنگ‌های زرد، سبز، آجری و گلابتون زرین دیده می‌شود، به دلیل استفاده از نخ ضخیم و پر دوزی کار، سوزن دوزی‌ها خیلی برجسته تر از نمونه‌های دیگر دیده می‌شوند. سارافون دارای آستر می‌باشد. دوختی که روی این سارافون انجام شده از نوع دوختهای پرکار می‌باشد. دوخت پرکار یکی از اصیل‌ترین دوختهای بلوچستان به ویژه مناطق فنوج، بمپور، ایرانشهر و ایرندگان است، این دوخت بسیار ظریف و زیباست که در آن از نقوش هندسی بهرهٔ فراوان گرفته شده‌است، دوخت پرکار بر اساس شمارش تار و پود پارچه دوخته می‌شود و معمولاً در دوخت آن از پارچه‌های بافت درشت که تار و پود آن مشخص و قابل شمارش است استفاده می‌شود و اصطلاحاً در زبان محلی به آن فنوج دوچ یا پنوچی دوچ گفته می‌شود.