مسجد کبود یا مسجد جهانشاه
مسجد کبود یا مسجد جهانشاه
از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستانشناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوشهای باستانشناسی به ایران سفر کرد در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز (فرانسوی: La Mosquée bleue de Tauris) نام بردهاست.
تاریخچه
این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شدهاست. پاسکال کوست در گذشته از این مسجد با نام مسجد سنی و مسجدی که شیعیان تمایلی به استفاده از آن ندارند یاد کردهاست.کتیبهای کاشی کاری سردر اصلی مسجد کبود به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شدهاست.این کتیبه و دیگر کتیبههای سردر مسجد به خط نعمتالله البواب خوشنویس مشهور سده نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بودهاست.
معماری ساختمان و کاشیکاری
مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط بهکاررفته در آن و به ویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشیکاریهای معرق آن به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یافتهاست. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.صحن بزرگ مسجد مربع شکل است که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشتهاند.بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری میباشد. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی میباشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچکتر واقع شدهاند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر میباشد که سقف شبستانهای شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشاندهاند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازهای استفاده نشدهاست همین کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه نمودهبود چه معماران معاصر از چگونگی طراحی و ساخت گنبد بدون سازه مسجد آگاهی نداشتند. مشکل بازسازی سرانجام با طرح استاد معماران بنام حل شد و بنا مجدداً بدون استفاده از سازه بازسازی گردید. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ میباشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شدهاست. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز میباشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع میباشد. در جنوبیترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردابهای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شدهاند و تصور میشود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواقهایی وجود دارد که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شدهاند.
کاشیکاریهای ایوان ورودی مسجد که با کاشیکاریهای معرق تزئین شدهاست، کتیبهای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شدهاست.این کتیبه و دیگر کتیبههای سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث میباشند و خطاطی آنها توسط نعمتالله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شدهاست. سرکاری و نظارت بر ساخت مسجد با عزالدین بن ملک قاپوچی بودهاست.در دیوارهای شبستان کوچک سنگهای مرمر که آیههایی از قرآن بر روی آنهای حک شدهاست قرار دارند.
از ستونهای واقع در صحن اصلی مسجد راهپلههایی برای دسترسی به ایوانها ناظر بر صحن اصلی وجود دارد. در پایه ستونهای مسجد محفظههای کوچکی وجود دارند. گمان میشود از این محفظهها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده میشدهاست که امروزه سبک و معماری آن عوض شده است.