زرتشتی دوزی هنر سوزن دوزی ایرانیان باستان
زرتشتی دوزی هنر سوزن دوزی ایرانیان باستان
زرتشتی معروف به زرتشتیدوزی یا گبردوزی، نوعی دوخت است که مخصوص بانوان زرتشتی بوده و پیشینه آن به پیش از اسلام میرسد. زرتشتیدوزی تنها در میان زرتشتیان انجام میشود و اکنون در حال فراموش شدن است. زرتشتیدوزی از دیرباز در یزد رواج داشته است.
زرتشتیدوزی دربرگیرنده نگارهها و نمادهای ویژهای است که هر یک درونمایهی ویژهای در باورهای زرتشتیان و ایرانیان دارد که البته پتهدوزی کرمان بسیار شبیه به این هنر دوخت است.
زرتشتیدوزی با نخهای رنگی بسیار ظریف ابریشمی روی پارچههای ریزبافت نقش میشده است که از ظریفترین انواع سوزندوزی است. اغلب دوختهای آن به اندازهای ظریف و کوچک هستند که فقط با ذرهبین میتوان آنها را از هم تفکیک کرد که این از ویژگیهای بارز این هنر محسوب میشود. در این روش دوخت دوزندگان برای بستر کار از پارچههای ریز بافت استفاده میکنند و نقوش متنوعی برای سوزندوزی به کار میبرند. اکنون این هنر نزد زرتشتیان یزد و تهران تا حدودی رواج دارد. پوشاک آنان از پارچههایی به رنگهای گوناگون تشکیل شده است. رنگهای مورد استفاده در گبردوزی، رنگهای روشن و زنده مانند سرخ، سفید و سبز بوده است.
نخ مورد استفاده در زرتشتیدوزی ابریشم تابیده طبیعی است. از این نخ هم برای سوزندوزی طرحها روی نوارهای تیر و هم برای شیرازهدوزی بین تیر و سیخها (بخشی از لباس زنان زرتشتی) استفاده میکردند. پس از ظرافت که یکی از مشخصههای بارز هنر زرتشتیدوزی است، نقوش به کار رفته را میتوان یکی دیگر از مشخصههای آن دانست.
نقوش متنوعی در زرتشتیدوزی به کار میرود که عبارتند از نقوش گیاهی (درخت زندگی، درخت سرو، سرو خمیده، گل میخک)، نقوش حیوانی (طاووس، خروس، مرغ، هدهد و ماهی) یا نقوش هندسی مانند مربع و دایره. این نقوش به صورت بسیار ریز روی پارچه دوخته میشود، به طوریکه کوکهای آن بهسختی دیده میشود .
از جمله دیگر دوختهای به کار رفته در زرتشتیدوزی شامل شیلونه، نقطهدوزی، تنبلدوزی، کوکدوزی، یراقدوزی و ساتندوزی است. برای تزئین درزها و زیبایی کار از شیرازهدوزی استفاده میشود که برای شیرازهدوزی از دوختهایی مانند ساقهدوزی، توپردوزی، زنجیره و دندانموشی استفاده میشود.
