آشنایی با جاجیم
آشنایی با جاجیم
جاجیم یا جاجِم گونه‌ای زیرانداز دورویه است. جاجیم دست‌بافی است از پارچهٔ کلفت شبیه به پِلاس که از پلاس نازک‌تر است و آن را از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو می‌بافند. جاجیم‌ها پرز ندازند و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد. کوچ‌گردان از آن بهرهٔ زیادی می‌گیرند و کاربرد آن به عنوان روانداز و محافظ سرما است. جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که در قدیم روی کرسی می‌انداختند، جاجیم چیچکله CHICHAKLAMEH با ترکیبی از رنگ‌های و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود با متروک شدن کرسی زغالی بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان‌های دور و نزدیک نیز به فراموشی می‌رفت ولی روستائیان طبق عادت قدیمی مناسب‌ترین روانداز کرسی زمستانی را رها نساخته‌اند و پیر زن‌های دهاتی همچنان جاجیم خودشان را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه و میدان ده یا هر مکانی که امکان داشته باشد دراز می‌کنند و سه‌پایه مخصوص آن را بر پا می‌دارند و جاجیم می‌بافند. بافت جاجیم در اکثر قریب باتفاق دهات و مناطق روستائی ایران مرسوم است تنها تفاوت جاجیم، ترکیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است که روی آن ایجاد می‌کنند جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی در ایران رایج در بعضی استان‌ها از جمله مازندران، آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس است که از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است. جاجیم به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود وهم‌چنین هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم. گاهی نیز به‌عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی در بین برخی از خانواده‌های روستای جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند و به‌عنوان یادگاری ارزنده سال‌ها در خانوارها باقی می‌ماند.
مواد اولیه جاجیم پشم است و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می‌شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می‌شود. در منطقه اورامان و ثلاث باباجانی زنان جاجیم‌هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می‌بافند که در نوع خود کم‌نظیر است.
وجه تسمیه
برخی لغت‌نامه نویسان جاجیم را واژه‌ای فارسی دانسته‌اند. اما عده‌ای دیگر جاجیم را واژه‌ای ترکی دانسته‌اند، که از دو بخش جی جی به معنی قشنگ و پر نقش و نگار، و یم به معنی مال من تشکیل شده‌است.
چگونگی بافت جاجیم
بافت جاجیم پس از تهیه نخ مورد نیاز در رنگ‌های مختلف یا چله کشی شروع می‌شود واغلب تمام مراحل بافت مخصوصاً چله کشی آن در فضای باز و شبیه به چله دوانی قالی‌های فارسی بافت صورت می‌گیرد بدین ترتیب در محوطه‌های به طول تقریبی ۱۰ تا بیست متر به وسیلهٔ تعداد چهار میخ چوبی وضعیتی به شکل زیر روی زمین ایجاد می‌شود.
و گلوله‌های رنگی نخ توسط شخص چله کشی بدور این میخهای چوبی گردانده می‌شود. درازای تقریبی این چهار ضلعی بین ده تا پانزده متر است و طول محیط آن ۷ طول چله و در نهایت طول نوار جاجیم را تشکیل خواهد داد.
با گردش مداوم شخص چله کشی بدور این چهار ضلعی و تغییر دادن گلوله‌های رنگی نخ پشمی، طراحی(رنگ نقوش) جاجیم نیز شکل می‌گیرد چون در جاجیم بافی طراحی منحصراً بر روی تار یا چله انجام می‌گیرد در هر دور گردش نخ به دور محیط این چهار ضلعی یکنفر در نقطه (ب) نشسته در این نقطه همانند کوجی گذاشتن روی دار قالیبافی کوجی می‌گذارند این عمل را گوشواره چینی نیز می‌گویند شخص کوجی گذار گرداننده اصلی کار چله کشی بوده و از مهارت بیشتری برخوردار است و معمولاً گردش نخ توسط افرادی با مهارت کمتر و حداکثر اوقات هر نفر یک رنگ گلوله نخ را می‌گرداند و این عمل به دفعاتی تکرار می‌شود تا تعداد مورد نظ‌ر تار نخ که عرض نوار جاجیم را تشکیل خواهد داد بدور این میخهای چوبی گشته باشد.
پس از پایان چله کشی چله را روی زمین دراز می‌کنند بدین نحو که با دو عدد میخ چوبی یافلزی بزرگ عرض چله را در یکطرف محکم نموده و انتهای چله را که به صورت یک گلوله بزرگ پیچیده شده در انتها محکم می‌نمایند و ضمناً با گذاشتن یک سه پائه چوبی نسبتاً بزرگ جوکی را که بر روی چله سوار است از بالای سه‌پایه آویزان می‌کنند بدین ترتیب چله بر روی زمین آماده بافت بوده و جاجیم بافی آغاز می‌گردد.
همان طوری‌که اشاره شد چون در داخل منازل روستائی فضائی به طول پانزده متر کمتر پیدا می‌شود اغلب جاجیم را در معابر (کوچه و میدان ده) مستقر می‌کنند و این عمل را اصطلاحاً (دراز کردن جاجیم) می‌گویند و هر وقت که مشغول کار نیستند چله و سه‌پایه را جمع کرده وموقع کار مجدداً و به سادگی آن را دراز می‌کنند.
تاریخچه
بافت جاجیم به سبب ویژگی و تمایز آن نسبت به سایر بافته ها به «جاجیم بافت » معروف است . مواد اولیه آن پشم است و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می‌شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می‌شود و همچنین برای بافت جاجیم، دستگاه (دار) را به صورت افقی روی زمین قرار می دهند. جاجیم گاه بافته ای یک رویه و گاه دو رویه است و این به سبب تارهای اضافی است که نقشمایه را به وجود می آورند. این تارها گاه در فاصله میان دو نقشمایه آزادانه در پشت بافته کشیده شده اند. جاجیم دست بافته ای است تارنما ( معمولا دارای نقوش لوزی و راه راه) که با استفاده از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو بافته می شود.
جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی رایج در ایران است و از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است. جاجیم به عنوان زیرانداز، پلاس، فرش و رختخواب پیچ استفاده می‌شود و همچنین هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم و گاهی به‌عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.در ایران جاجیم را بیشتر بر روی کرسی و رختخوابهای کنار اتاق می اندازند یا به عنوان رختخواب پیچ روانداز و حتی رویه لحاف از آن استفاده می کنند. حتی در برخی از خانواده‌های روستایی جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند.
